Het dalend aantal gerechtelijke onderzoeken naar schijnhuwelijken, gepaard met een stijgend aantal verklaringen van wettelijke samenwoonst tijdens het jaar 2012, heeft Minister van Justitie Annemie Turtelboom en Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Maggie De Block ertoe aangezet de strijd tegen deze vorm van fraude op te drijven. De regeling omtrent gedwongen huwelijken wordt verstrengd, in het Burgerlijk Wetboek wordt schijnwettelijke samenwoonst voor het eerst gedefinieerd en verboden en in de Vreemdelingenwet worden nieuwe strafbepalingen ingevoegd. Met de wet komen dus zwaardere straffen voor daders en beoogt men betere bescherming voor slachtoffers.

Schijnwettelijke samenwoonst
De schijnwettelijke samenwoonst wordt voor het eerst gedefinieerd in het Burgerlijke Wetboek (art. 1476bis). Het betreft  de wettelijke samenwoning waarbij de intentie van minstens een van beide partijen enkel gericht is op het verblijfsrechtelijk voordeel dat ermee samenhangt.

Gedwongen huwelijk/wettelijke samenwoonst
Ook de gedwongen samenwoonst wordt opgenomen (art. 1476ter): de wettelijke samenwoning zonder vrije toestemming door beide partners of  toestemming onder geweld of bedreiging.

Voortaan is een huwelijk (en nu ook wettelijke samenwoonst) gedwongen indien slechts aan één van de twee elementen (zonder vrije toestemming van beide echtgenoten of onder geweld of bedreiging) voldaan is, waar ze vroeger cumulatief vervuld moesten zijn.

Preventieve rol van de Ambtenaar van de Burgerlijke Stand
De Ambtenaar van Burgerlijke Stand kan weigeren de akte van huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoonst op te stellen, indien hij vaststelt dat deze voldoet aan de hierboven gestelde voorwaarden. Indien hij dit slechts vermoedt, kan hij het opstellen van de akte met 2 maanden uitstellen, om de zaak te onderzoeken. De Ambtenaar van Burgerlijke Stand krijgt dus een preventieve en actieve rol toebedeeld, in de strijd tegen schijnhuwelijken en schijnwettelijke samenwoonst. Een rondzendbrief, waarin elementen die kunnen wijzen op een schijnhuwelijk of schijnwettelijke samenwoonst opgesomd staan, moet hem met die taak helpen.

Bevoegdheid van de Procureur des Konings
Aangezien schijnhuwelijken en schijnwettelijke samenwoonst nu wettelijk strafbaar zijn, is de Procureur des Konings bevoegd een gerechtelijk onderzoek op te starten. In een eerste fase – uitstel van het opstellen van de akte door de ABS – kan hij de termijn van uitstel met nog 3 maanden verlengen. Indien het huwelijk of de wettelijke samenwoonst reeds voltrokken is, kan hij alsnog de nietigverklaring vorderen voor de Rechtbank van Eerste Aanleg.

Strafbepalingen
In de Vreemdelingenwet van 15 december 1980 worden het schijnhuwelijk en de schijnwettelijke samenwoonst strafbaar gesteld met gevangenisstraf van 1 maand tot 3 jaar en een boete van 50 tot 250 EUR. Bovendien bedraagt de maximumtermijn van het inreisverbod, als bijkomende straf, nu 5 jaar in plaats van 3 jaar.

Voor gedwongen huwelijk/wettelijke samenwoonst wordt zowel de minimum- als de maximumstraf opgetrokken:van 1 maand tot 3 jaar en een geldboete van 50 tot 250 EUR vroeger, naar 3 maand tot 5 jaar en een geldboete van 250 tot 5000 EUR nu.

Dienst Vreemdelingenzaken wordt geïnformeerd
In elke fase – weigering opstellen akte, uitstellen van de akte, weigering te voltrekken en vonnis dat de nietigheid uitspreekt – moet nu ook de Dienst Vreemdelingenzaken op de hoogte gesteld worden.